wstążka świętokrzyska

Paprocice Paprockiego

W średniowieczu w tym rejonie przebiegała granica dóbr biskupów krakowskich, biskupów włocławskich i Benedyktynów łysogórskich. W sposób naturalny wyznaczała ją rzeka Słupianka (zwana też czasem i na tym odcinku Łagowianką). Grunta dzisiejszych Paprocic należały do opactwa łysogórskiego. Pierwsza – znana z dokumentów – próba osiedlenia w tym miejscu kmieci, podjęta ok. 1269 r., zakończyła się niepowodzeniem, mimo iż Benedyktyni oferowali osadnikom aż 20 lat tzw. wolnizny, czyli zwolnienia od płacenia przez ten czas podatków – dziesięciny. Dla tworzonej wówczas wsi przyjęto nazwę Zarzęcin, a lokowana była ona na surowym gruncie dóbr klasztornych. Kolejną próbę zasiedlenia tego malowniczego miejsca podjęli Benedyktyni ok. 1580 r., gdy opat świętokrzyski – Tomasz Polanowski – pragnąc zwiększyć dochodowość swych dóbr - ofiarował przywileje lokacyjne Bartoszowi Paprockiemu, herbu Jastrzębiec – uważanemu obecnie za pierwszego polskiego heraldyka – od nazwiska którego najpewniej osada przyjęła ostatecznie nazwę Paprocice. Jednak zanim nazwa ta utrwaliła się – jak podają źródła – dla wsi, którą Paprocki lokował w lesie – po uprzednim mozolnym wycięciu i wykarczowaniu drzew oraz krzewin – w miejscu zwanym Mostki – znajdującym się nad strugami – Mostki (obecnie nazywanej często Łagowianką) oraz Mostkowy Strumień (obecnie Słupianka) – przyjęto nazwę Paprocka Wola – „Paproczka Wola” – czyli osada powstała z woli Paprockiego. Wieś – jak podaje ks. Gacki – graniczyła na płd. z – należącą do biskupstwa włocławskiego – osadą Ząbkowa Wola (obecnie Zamkowa Wola), na płn. z dobrami Krzysztofa Mieleckiego – Jeleniowem i Podleszanami (nieistniejącymi dziś, a graniczącymi z Wólką Milanowską), zaś na zach. z dobrami biskupów krakowskich i Benedyktynów świętokrzyskich. Bartosz Paprocki uzyskuje od opata Polanowskiego prawo dziedziczenia osady z pełną swobodą dysponowania nią przez okres 100 lat, po których upływie opactwo ma prawo wykupić wieś za 1 000 grzywien. Gacki podaje dalej, iż osada została także zwolniona od dziesięciny do roku 1592, po czym jej właściciel miał płacić rocznie 20 florenów do stołu opackiego. 

Bartosz (Bartłomiej) Paprocki – podczaszy dobrzyński, heraldyk polski i czeski, nazywany ojcem heraldyki obu tych narodów, autor pierwszych herbarzy, pisarz, historyk, poeta i tłumacz – jak podają źródła – urodził się ok. 1543 r. w Paprockiej Woli (obecnie Stara Wola gm. Szczutowo) k. Sierpca (w parafii Sierpc) – jako syn Jędrzeja Paprockiego i Elżbiety z Jeżewskich. Studiował na Akademii Krakowskiej. Stworzył takie ponadczasowe dzieła, jak „Gniazdo cnoty” (1578) czy „Herby rycerstwa polskiego”. W 1577 r. bierze udział w wyprawie króla Stefana Batorego na Gdańsk. W latach 80. XVI w. stawia Paprocki na niewłaściwą kartę polityczną, stając się stronnikiem habsburskiego księcia Maksymiliana. Po pokonaniu przez Zygmunta III Wazę swoich oponentów pod Byczyną w 1588 r., heraldyk zmuszony jest udać się na emigrację do Czech i na Morawy, gdzie spędza aż 22 lata. Przebywając w Kromieryżu – na dworze biskupa ołomunieckiego – Stanisława Pawłowskiego, opanowuje język czeski, stając się autorem m.in. historii Moraw, herbarzy szlachty morawskiej i czeskiej oraz tłumaczem wierszy Jana Kochanowskiego na język czeski. W 1610 r., u kresu żywota, Paprocki powraca do Polski, uchodząc z ogarniętych wojnami religijnymi Czech. Bez środków do życia, przebywa m.in. w klasztorze wąchockim. Umiera nagle 27 XII 1614 r. we Lwowie i pochowany zostaje we franciszkańskiej krypcie. 

Mimo emigracji znanego heraldyka do Czech, pod Górą Jeleniowską nadal gospodarzą Paproccy, jednakże już tylko kilka lat, bowiem w roku 1599 Stanisław Paprocki, który otrzymał Paprocice od swego brata stryjecznego – Bartłomieja, zrzeka się praw do wsi na rzecz Stanisława Czelatyńskiego, a następnie „wójtostwo czyli wieś P. albo Paprocka Wola” przeszło na dożywocie Barbary z Ożarowa Niemojewskiej, by po jej śmierci powrócić do opactwa świętokrzyskiego – jak podaje ks. Gacki. W dokumencie z roku 1662 nazwę wsi – leżącej w powiecie sandomierskim i parafii Nowa Słupia – zapisywano już – „Paprocice”, a pogłówne od jej mieszkańców i czeladzi folwarcznej spływało do stołu opackiego. W 1679 r. opat świętokrzyski – Mikołaj Gośki – nadaje wójtostwo Paprocice na 30 lat swojej siostrzenicy z Wolskich – wdowie po Janie Kostro – jak pisze Gacki. W 1780 r. wieś – należąca do klucza starosłupskiego dóbr stołu opata klaustralnego – liczy 10 dymów i 8 zagrodników (noszących nazwiska: Stępień, Sala, Szczodrak, Łebek i Czekaj), pracujących po 2 dni w tygodniu pieszo i odrabiających po 2 łokcie oprawy; a także jednego komornika (Łukasza Stępnia) pracującego 1 dzień tygodniowo pieszo. Grunta we wsi określano wówczas jako „bardzo słabe”, stała tu mała karczma ze stajnią, a „subsidium charitativum” wynosiło 64 złote. W 1787 r. odnotowano, iż w Paprocicach mieszka 47 osób, w tym 5 Żydów. W dokumencie z roku 1791 wieś figuruje jako „Paprocica”. W roku 1827 Paprocice, leżące już w dobrach rządowych i w granicach powiatu opatowskiego, zamieszkałe są przez 98 osób, zaś domostw stoi tu wówczas 11, w 1880 r. liczby te znacząco wzrosły, bowiem domów naliczono tu 22, a mieszkańców 138, natomiast tutejszy folwark posiadał 997 mórg ziemi, zaś do chłopów należało mórg 299.